Στη θέση Παλιόκαστρο της
Γριτσιάνης για τους Παλαιογρατσιανίτες, «Τσιλιπίσιο» για τους Βελβεντινούς,
βρίσκεται ο πρόσφατα ανακαινισμένος ναός της Παναγίας, αφιερωμένος αρχικά στην
Κοίμησή της, ενώ, σήμερα, στο Γενέθλιό της (;) Ο παλιός ναός πανηγύριζε την
Παρασκευή της Διακαινησίμου, δηλαδή της Ζωοδόχου Πηγής.
Ήταν μια μεγάλη μονόκλιτη,
ξυλόστεγη βυζαντινή βασιλική, η οποία δέχτηκε πολλές ανακαινίσεις. Χτισμένη στο
κέντρο ενός σημαντικότατου αρχαίου κάστρου της περιοχής, μέσα σε επιγραφές
αφιερωμένες στον αγοραίο Ερμή, τον Ηρακλή Κυναιγίδα κ.ά., ενίσχυσε την παρουσία
των ανθρώπων σ’ αυτή τη ‘9έση και σ’ όλη την βυζαντινή περίοδο. Ο παλιός ναός
ήταν κτισμένος μ’ άφθονο αρχαίο υλικό, που μέρος του σώζεται στην αρχαιολογική
συλλογή Βελβεντού. Ήταν τοιχογραφημένος με πιο πρόσφατες τοιχογραφίες του
16ου—17ου αιώνα, σύμφωνα μ’ Ορισμένα σπαράγματα που σωθήκαν. Το δάπεδο του ήταν
&διακοσμημένο με ρομβοειδώς τοποθετημένες τετράγωνες κεραμικές πλάκες και
βότσαλα. Σε αρχαιότερη φάση, πιθανόν να διατηρούσε ψηφιδωτά, σπαράγματα Των
οποίων αποτέλεσαν &δομικό υλικό στους τοίχους του και που σήμερα
φυλάσσονται στην αρχαιολογική συλλογή Βελβεντού.
Δέχθηκε πολλές ανακαινίσεις.
Πιθανόν μια ανακαίνιση έγινε το 16ο αιώνα, εποχή της τοιχογράφησης, γιατί για
το κτίσιμο του βόρειου και νότιου τοίχων χρησιμοποιηθήκαν βυζαντινά οικοδομικά
υλικά παλιότερου ναού. Άλλη επέμβαση πιθανόν να έγινε το 1820, σύμφωνα με μια
πλάκα που βρέθηκε στο νάρθηκα του. Σημαντική επέμβαση είχε γίνει και την 10ετία
του 1930, προεξάρχοντος του ιερέα Χαρισίου Ασημόπουλου, όταν μειώθηκε το μήκος
του ναού, μεγάλωσε ο νάρθηκας και βγήκαν τα στασίδια. Το τέμπλο του ήταν κτιστό
με πέτρες.
Δυστυχώς, ο ναός κάηκε το 1946
“εξ αμελείας βοσκών”, ό- πως μάς πληροφορεί ο παπα—Χαρίσης Ασημόπουλος στις
ανέκδοτες ενθυμήσεις του. Προσπάθειες για την ανακαίνισή του έγιναν από τις
οικογένειες Νέστορα και Νικολάου Φυλαχτού, οι οποίες τον συντηρούσαν, αλλά
απέβησαν άκαρπες λόγω της μεγάλης απόστασης, του δύσβατου του εδάφους και της
έλλειψης νερού. Έκτοτε έμεινε εγκατελειμένος έως το 1993, οπότε μια παρέα νέων
από τον συνοικισμό της Καλλιθέας ανέλαβε την ανοικοδόμηση του ναού.
