ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

Η κεντρική εκκλησία του Βελβεντού. Εγκαινιάστηκε το 1804, ολοκληρώθηκε το 1807. 0 ενοριακός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου είναι μία μεγάλη τρίκλιτη βασιλική. Το αμύθητης καλλιτεχνικής αξίας τέμπλο και τα υπόλοιπα κομψοτεχνήματα του ναού συνθέτουν ένα αριστούργημα εκκλησιαστικής κληρονομιάς. Τα θέματα είναι αμέτρητα. Άνθη, άκανθες, άμπελοι, ιερές και ανθρώπινες μορφές, ανθοδοχεία, ήλιοι, δικέφαλοι αετοί, άγγελοι, ελάφια, λαγοί, λέοντες, πελεκάνοι, ψίδια, περιστέρια και πλήθος άλλα, που συμπλέκονται αρμονικά και κάνουν το άψυχο ξύλο δοξαστικό και χαρά των ματιών. Οι κίονες του ναού, που τον χωρίζουν σε τρία κλίτη, αποτελούνται από τεράστιους κορμούς δέντρων και απολήγουν σε ενσωματωμένα θαυμαστά κιονόκρανα μικτού κορινθιακού και ιωνικού ρυθμού. Μέσα στο άγιο βήμα της κεντρικής εκκλησίας φυλάγεται και Τμήμα του τέμπλου του παλαιού  ναού του Ιωάννου Προδρόμου, που προϋπήρχε στη θέση όπου αργότερα κτίσθηκε η Κοίμηση της Θεοτόκου.

Ο ενυπόγραφος, χρονολογημένος, ατλαζένιος και στολισμένος με μαργαριτάρια, διαμάντια και σμαράγδια Επιτάφιος της κεντρικής εκκλησίας αποτελεί αμύθητης αξίας θρησκευτικό και πολιτιστικό κειμήλιο του τόπου. Η εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας, χρονολογημένη στα τέλη του 15ου αιώνα, είναι από τις παλαιότερες εικόνες που σώζονται στο Βελβεντό και αποτελούσε μια από τις δεσποτικές του τέμπλου του παλιού ναού. Βασίζεται στο πρότυπο της Κρητικής σχολής, ανάλογο μ’ αυτό που είχε υπόψη του ο Θεοφάνης στην κατασκευή της εικόνας της Παναγίας της Οδηγήτριας της Μονής Σταυρονικήτα.

Στην ίδια περίπου εποχή μπορεί να τοπο&τη9εί και μια εικόνα του Αγίου Νικολάου, της οποίας ο φυσιογνωμικός τύπος και τα τεχνικά χαρακτηριστικά έχουν το παράλληλό τους σε τοιχογραφίες και εικόνες της Καστοριάς και της Βέροιας. Σε μια άλλη εικόνα παριστάνεται ο αρχάγγελος Μιχαήλ σε προτομή, κρατώντας στο δεξί χέρι ρομφαία και στο αριστερό γαλάζια σφαίρα πάνω στην οποία 3ιακρίνουμε το γράμμα Χ, προφανώς ότι έμεινε από τα αρχικά των λέξεων Χριστός Δίκαιος Κριτής. Στο Ι6ο αιώνα φαίνεται ότι ανήκει τμήμα του Αποστολικού με την παράσταση τεσσάρων Αποστόλων.

Στον αυλόγυρο της εκκλησίας υψώνεται το κωδωνοστάσιο θεμελιωμένο το 1873—, που έχει, σε κάτοψη, σχήμα εξάγωνο και η εσωτερική σκάλα του, με τα ενδιάμεσα ξύλινα δάπεδα, καταλήγει στη θολογυριστή οροφή, όπου στηρίζεται η απόληξη με την καμπάνα.

Ακριβώς απέναντι, είναι κτισμένο το Αρρεναγωγείο (1904— 1909), που έγινε με έρανο των Βελβεντινών που ζούσαν στο Βουκουρέστι. Σ’ αυτό στεγάστηκαν, κατά σειρά, το αρρεναγωγείο, το Α΄ Μικτό Δημοτικό Σχολείο, το ιδιωτικό Γυμνάσιο (1959-1967), το Δημοτικό Γυμνάσιο και το Λύκειο. Σήμερα, αναπαλαιώνεται από τον Δήμο με προοπτική να φιλοξενήσει τα Μουσεία Αρχαιολογικό και Βυζαντινών εικόνων.