ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ

Πάνω στα Πιέρια, ανατολικά του Βελβεντού, σε υψόμετρο 900 περίπου μέτρων και σε μια ωραία τοποθεσία με πολύ ανοιχτό ορίζοντα, απ’ όπου το μάτι φτάνε ως την Πίνδο κι ακόμη πιο πέρα, είναι χτισμένο το Μοναστήρι της Αγίας Τριάδας Βελβεντού.

Κατά την παράδοση, το μοναστήρι αυτό το έκτισαν, περί τα μέσα του 15 αιώνα, καλόγεροι που πρώτα ζούσαν σε πεδινό μοναστήρι , πάλι στην περιοχή Βελβεντού, κοντά στον μικρό οικισμό «Κάτω Μπράβας», στη δεξιά όχθη του Αλιάκμονα. Κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας το μοναστήρι διαδραμάτισε σπουδαίο εθνικό ρόλο. Υπήρξε ασφαλές καταφύγιο των καταδιωκόμενων χριστιανών, αλλά και τόπος συγκέντρωσης των νέων εκείνων της περιφέρειας που έζωσαν τ’ άρματα και πολέμησαν τον κατακτητή.

Ακόμα, υπήρξε ορμητήριο των αρματωλών και κλεπτών του συγκροτήματος Πιερίων με αξιόλογη εθνική δράση.

Τα κτίσματα του μοναστηριού, τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα και τα οποία στο διάβα του χρόνου επισκευάστηκαν πολλές φορές, είναι ο ναός και ένα διώροφο κτίριο. Βρίσκονται σ’ ένα αυλόγυρο με δύο πύλες, μια στη δυτική πλευρά, που είναι και το κωδωνοστάσιο και μια άλλη στη βόρεια πλευρά, που είναι ο νέος ξενώνας. Ο παλιός, ο πρώτος ναός, που κτίστηκε από τους ιδρυτές του μοναστηριού, τον ιερομόναχο Μακάριο, δεν σώζεται. Ο σημερινός ναός του μοναστηριού κτίστηκε στο χώρο του παλιού, του πρώτου ναού, αργότερα. Από τις φορητές εικόνες του ναού, πιο παλιές είναι δύο. Η μία της «Αγίας Τριάδος», με χρονολογία 1748 και η άλλη του «Χριστού», με χρονολογία 1863. Στο δυτικό μέρος Του ναού και πίσω από αυτόν, είναι ένα δωμάτιο, το «Παπάδικο». Σ αυτό διανυκτερεύουν οι ιερείς, όταν, από βραδύς, κάνουν εσπερινό και αγρυπνία και, την επομένη, 3εία λειτουργία. Το διώροφο κτίριο βρίσκεται δεξιά της δυτικής πύλης, είναι μεγάλο και καταλαμβάνει το νοτιοδυτικό μέρος του αυλόγυρου. Στο ισόγειο είναι ένα δωμάτιο, μαγειρείο και αποθήκη. Ο πάνω όροφος είναι μια μεγάλη σάλα, το «ανώι».

Μετά το 1920, τη φροντίδα του μοναστηριού ανέλαβε η Αδελφότητα Κυριών «Αγία Τριάς». Μεταπολεμικά, με τη φροντίδα της Μαρίας, χήρας Αντωνίου Χαρσούλα και τη συνδρομή των κατοίκων και των Βελβεντινών των ΗΠΑ, κτίστηκε ο ξενώνας με επτά (7) δίκλινα δωμάτια και κουζίνα, πλήρως εξοπλισμένα. Μετά το θάνατο της Μαρίας, τη φροντίδα του μοναστηριού ανέλαβε ο γιος της, Μάρκος Χαρσούλας. Τα τελευταία χρόνια, την ευθύνη του μοναστηριού ανέλαβε πενταμελής εκκλησιαστική

επιτροπή.

Το μοναστήρι της Αγίας Τριάδος πανηγυρίζει δύο φορές τον χρόνο. χρόνο. Το διήμερο της Πεντηκοστής και της Δευτέρας του Αγίου Πνεύματος, αλλά και του Προδρόμου, στις 29 Αυγούστου, τη γιορτή της Αποτομής Κεφαλής Τιμίου Προδρόμου. Ακόμα, μοναστήρι πανηγυρίζει και την προηγούμενη Κυριακή της Πεντηκοστής.

ΑΗ - ΛΙΑΣ

 

Κτισμένος στον ομώνυμο λόφο του Αη—Λιά, σε μια μαγευτική περιοχή που αποτελεί μπαλκόνι πάνω από τον κάμπο του Βελβεντού. Με βάση το επίγραμμα που υπάρχει, η εκκλησία Χτίστηκε το 1933 με δωρεά των ομογενών της Αμερικής.

Ο Προφήτης Ηλίας λατρεύεται από τους πιστούς στις κορυφές των βουνών γιατί θεωρείται ο άγιος της βροχής, της βροντής, της αστραπής και των δυνατών ανέμων. Γιορτάζει στις 20 Ιουλίου. Πανηγυρίζει την τρίτη μέρα του Πάσχα, οπότε, μετά την θεία λειτουργία, οι προσκυνητές έστηναν γύρω από την εκκλησία αναστάσιμο χορό και τραγουδούσαν το πατροπαράδοτο δημοτικό τραγούδι:

Γιέ μ’ στουν Αη—λιά, γιέ μ’ στουν Αη—Λιά,

γιέ μ’ στουν Αη—Λια μαζώνουντι πιδιά,

γιέ μ’ πίνουν κρασί, για την Ανάσταση.

Διάβηκιν κι Αγάς, τα καλημέρισιν.

—Καλημέρα σας, ρε Τουρκαϊντζόπουλα.

—Κόπιασι Σπαχή μ’ να πιεις γλυκό κρασί.

—Βαλαΐ πιδιά μ’, δεν ήρθα για κρασί,

γιέ μ’ μον’ ήρθα για την Ανάσταση.

 

Στη συνέχεια μοιράζονταν κόκκινα αυγά σ’ όλους τους χριστιανούς και ακολουθούσε ολοήμερο λαϊκό πανηγύρι, όπου το τραγούδι και ο ήχος των μουσικών οργάνων, το γλέντι και η ευθυμία κυρίευαν τις ψυχές των Βελβεντινών.

Δίπλα από την εκκλησιά, το 1985, κτίσθηκε αίθουσα δεξιώσεων, ενώ στο μεγάλο πλάτωμα του λόφου ο Δήμος και η Δασική Υπηρεσία δημιούργησαν, τα τελευταία χρόνια, χώρο αναψυχής και παιδική χαρά.

ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΣΤΟ ΠΑΛΑΙΚΑΣΤΡΟ

Υπαίθριος ναός με στέγαστρο, αφιερωμένος στην Αγία  Παρασκευή, σε υψόμετρο 800 μέτρων, βορειοανατολικά του Βελβεντού, ψηλά στα Πιέρια, στην τοποθεσία «Παλιόκαστρο», στο ενδιάμεσο της διαδρομής Βελβεντού—Μοναστηριού Αγίας Τριάδας, σε μια πανέμορφη περιοχή από όπου το ανθρώπινο μάτι ελέγχει ολόκληρη την κοιλάδα του Αλιάκμονα και τα αντικρινά δυτικομακεδονικά βουνά.

Το 1964, την ημέρα Της Αγίας Παρασκευής, παρουσιάσθηκε ως όραμα ο Δεσπότης Εμμανουήλ σε κάποια Βελβεντινή και της μαρτύρησε ότι εκεί, στο ύψωμα του Παλιοκάστρου, σε μυστική κρύπτη, είναι φυλαγμένα εκκλησιαστικά κειμήλια. Όσο για τη φανέρωση της εκκλησίας, νέος θα οραματισθεί τρεις φορές, θα φωτισθεί και θα ‘ρθει για την ανεύρεση. Η γη θα χωριστεί σταυροειδώς για να ανοιχτεί η είσοδος της κρύπτης. Και η εκκλησία, όταν με το πλήρωμα του χρόνου γίνει το θέλημα του Αγίου, θα φέρει το όνομα «Ο Χριστός εργαζόμενος».

Ακριβώς δίπλα απ’ την εκκλησία, που γιορτάζει στις 2 Ιουνίου, υπάρχουν, σε ερειπιώδη κατάσταση, θεμέλια φρουριακών κτισμάτων που μαρτυρούν την ύπαρξη Ιουστινιάνειου Κάστρου. Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά του ευρήματα, το κάστρο κατασκευάστηκε για πρώτη φορά τον 3ο μ.Χ. αιώνα και ανακατασκευάστηκε επί Ιουστινιανού, ως ακρόπολη ευρύτερου οικισμού.

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ

Ο Σωτήρος είναι ένα εκκλησάκι στα νοτιοανατολικά του Βελβεντού, στην περιοχή Κάμπινα. Κτίσθηκε πάνω σε παλιότερη, η οποία έφερε πλακόστρωση και οι αρμοί της ήταν βαμμένοι με κοκκινόχωμα. Επεκτάθηκε το 1970, φέρει καμάρα κωδωνοστασίου και είναι η μοναδική εκκλησία που έχει την είσοδο από βορρά. Η ονομασία του προήλθε από τη γενική του ονόματος ο Σωτήρ, γιατί κτίστηκε στη χάρη της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Στις 6 Αυγούστου οι Βελβεντινοί γιορτάζουν μια από τις πιο λαμπρές θρησκευτικές, μα κι αγροτικές γιορτές, ψηλά στου Σωτήρος τις μαγευτικές πλαγιές, όπου το καρπούζι και το πατροπαράδοτο τηγανητό ψάρι έχουν την τιμητική τους. Το όμορφο πανηγύρι του Σωτήρος, στο οποίο έρχονταν προσκυνητές και μικροπωλητές από τα γύρω χωριά, τραγούδησε ο Βελβεντινός ποιητής Νίκος Φυλακτός.

ΑΓΙΟΙ ΘΕΟΔΩΡΟΙ

Βασιλική μετά τρούλου, κτισμένη το 1932 από την Αδελφότητα Κυριών. Λέγεται ότι οι ίδιες οι γυναίκες βοήθησαν στο κτίσιμο, κουβαλώντας πέτρες από τον Ξηρόλακκα. Εγκαινιάσθηκε, μάλιστα, από τον Δεσπότη. Το ξύλινο τέμπλο φιλοτέχνησε ο Ν. Μπαχτσές το 1935. Στην αριστερή πλευρά του τέμπλου βρίσκεται η εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνος, που έγινε με δαπάνη των υποδηματοποιών Βελβεντού το 1936 και την φιλοτέχνησε ο ντόπιος αγιογράφος Χ. Τσιουκαρδάνης. Δεξιά βρίσκεται μια επίσης παλιά εικόνα, που απεικονίζει τους Αγίους Θεοδώρους.

Η παράδοση αναφέρει ότι μια ευλαβής Κοζανιτισσα είδε σε όραμα να εμφανίζονται οι Άγιοι Θεόδωροι καβαλάρηδες. Τους ρώτησε «ποιοί είστε» και εκείνοι απάντησαν: «Είμαστε απ’ το Βελβεντό, οι Άγιοι Θεόδωροι».

Ο δασοσκεπής περίβολος είναι αποτέλεσμα της δενδροφύτευσης που πραγματοποίησαν οι μαθητές του Δημοτικού Σχολείου το 1949.

Το 1987 προσθέθηκε ο νάρθηκας. Η εκκλησία γιορτάζει δύο φορές το χρόνο. Του Αγίου Σπυρίδωνος, στις 12 Δεκεμβρίου και των Αγίων Θεοδόρων, το Σάββατο μετά της Τυροφάγου, οπότε βράζεται και μοιράζεται σιτάρι στους προσκυνητές, σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση.

ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΠΟΛΥΦΥΤΟΥ

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας υπήρχε εκκλησάκι που μόλις και μετά βίας χωρούσε 15—20 άτομα και ήταν χωμένο μέσα στα πουρνάρια. Το έτος 1910 ανακτίσ9ηκε με πέτρες που οι Φτιδιανιώτες έβγαλαν από την γύρω Περιοχή και κουβαλούσαν νερό για τη λάσπη σε προβιές από το «μπουνάρι» (νιρβιτάρι). Περί το 1970, Την εκκλησία την «πήρε» ο δρόμος που διανοίχτηκε για το Πολύφυτο. Το 1972, κτίσθηκε καινούργια, εκατό μέτρα παρακάτω, από τον εργολάβο στο έργο του φράγματος Πολυφύτου, τον Μανανδράκη, γιατί το είχε τάξει στον Άγιο Αθανάσιο. Η παράδοση αναφέρει ότι ο αγάς, που συντηρούσε την παλιά εκκλησιά, έβοσκε τις αγελάδες σε γκρεμότοπους και πίστευε ότι τις φυλάει ο Άγιος γι’ αυτό και δεν γκρεμοτσακίζονταν. Αλλά και ο ίδιος, με βάση τις μαρτυρίες που υπάρχουν, φρόντιζε να μην σβήσει ποτέ το καντήλι της εκκλησίας.

Γιορτάζει στις 18 Ιανουαρίου.

ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ

Κτίσθηκε το 1762 από Καταφυγιώτες. Λέγεται και Αη—Θανάσης ο «παλιός», γιατί υπάρχει και άλλη εκκλησία νεότερη, στην περιοχή Λιβάδια Καταφυγίου. πετρόκτιστη, ‘Θολωτή εκκλησία , που, στο μπροστινό μέρος, είχε δωματιάκι με τζάκι, στο οποίο, περί το 1915, κατοικούσε ο γερο—Ευάγγελος Πασχάλης με τη γυναίκα του.

Το 1989, έγινε αλλαγή της σκεπής. Καταστράψηκε, όμως, ολοσχερώς από πυρκαγιά και ξανακτίσθηκε από Καταφυγιώτες κατοικούντες στο Βελεντό. Την ξυλεία διέθεσε ο Καταφυγιώτης ξυλέμπορος Γεώργιος Κουτσιαλής. Γιορτάζει στη μνήμη του Αγίου Αθανασίου, που θεωρείται θαυματουργός από τους πιστούς.

ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΠΟΛΥΦΥΤΟΥ

Ενοριακός ναός κτισμένος το 1916 πάνω σε παλιότερο, που χρονολογείται προ του 1750. Η παράδοση, μάλιστα, αναφέρει ότι οι πιστοί Πολυφυτιώτες λάτρευαν το Θεό σε υπόγειο ιερό, αφιερωμένο στη χάρη της Αγίας Παρασκευής και μόνο μετά την

απελευθέρωση του 1912 ύψωσαν υπέργεια εκκλησία πάνω ακριβώς από το υπόγειο ιερό.

Στον περίβολο της εκκλησίας βρεθηκε πλάκα που φέρει το επίγραμμα «1819 Μάρτιος», χρονιά κατά την οποία ίσως έγινε ανακαίνιση. Στο σκευοφυλάκιο φυλάγεται παλιό πετραχήλι, που, στο πίσω μέρος, αναφέρει: «Δοσιθέου ιερομονάχου Αγιοταφίτου 1815». Κατά την παράδοση, στην Αγία Παρασκευή κήρυξε ο Πατροκοσμάς.

Πανηγυρίζει στις 26 Ιουλίου, οπότε αναβιώνει το πατρογονικό έθιμο «Κουρμπάνι», αιματηρή θυσία που τελούν οι χριστιανοί για να ευχαριστήσουν το Θεό, που συνοδεύεται από τους παραδοσιακούς χορούς και τις τοπικές ενδυμασίες του χωριού.

ΑΓΙΟΣ ΜΕΡΚΟΥΡΙΟΣ

Εκκλησιά κτισμένη στην Περιοχή «Αμκούριος», πέρα από τη Λάφιστα, η οποία Παλιότερα λειτουργούσε για Τους κτηνοτρόφους που κατοικούσαν στα «Καλύβια» και που ανέβαιναν στην Αγία Κυριακή μόνο στις μεγάλες γιορτές. Οι παλιότεροι την θυμούνται σαν μια μικρή, πλακοσκεπή εκκλησία και ήταν, μέχρι μέσα του αιώνα μας, και νεκροταφείο.

Το 1962 ανυψώθηκε η σκεπή, στα μέσα της δεκαετίας του 70 έγινε ο νάρθηκας, δενδρουτεύι9ηκε και κατασκευάστηκε η στέρνα στην αυλή. Το 1993—94 έγινε καινούργια σκεπή και επεκταΘηκε. Το 1995 έγινε η διακόσμηση και μερική αγιογράφηση. Δύο πολύ παλιές εικόνες φυλάγονται στην κεντρική εκκλησιά. Ο περιβάλλων χώρος της εκκλησίας καλύπτεται από αιωνόβια πουρνάρια, τα οποία οι Σκουλιαριώτες θεωρούσαν ιερά δέντρα.

Γιορτάζει στις 25 Νοεμβρίου. Την μέρα αυτή η εκκλησία κατακλύζεται από τους ντόπιους προσκυνητές, αλλά και από τη Βέροια. Σε όλους σερβίρεται «μπακαλιάρος» αφού η γιορτή συμπίπτει μέσα 40ήμερο των Χριστουγεννων, τον οποίο ετοιμάζουν οι εκκλησιάτορες με τη συνδρομή του μορφωτικού συλλόγου «ΤΣΙΟΥΚΑ», αλλά και του συλλόγου Σκουλιαριωτών της Βέροιας «ΤΟ ΦΛΑΜΠΟΥΡΟ».

ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ

Κτισμένη σε υψόμετρο 950 μ. από το 1750 περίπου. Λιτή εκκλησιά, από την οποία πήρε και το όνομα το χωριό. Κάποτε, στην εποχή του θέρους, οι κάτοικοι του χωριού πήγαν για να θερίσουν στα «Πλάγια» και στον «Αμκούριο», οπότε σηκώθηκε ένας πολύ δυνατός αέρας, που δεν άφησε τίποτα όρθιο και πέταξε όλα τα γενήματα στη Λάφιστα. Οι χριστιανοί το θεώρησαν ότι ήταν θέλημα της Αγίας, γιατί η εκκλησία της δεν γιορταζόταν για κάποιο διάστημα τακτικά. Από τότε, τη μέρα αυτή, κανένας δεν θερίζει, δεν υλοτομεί, γενικά δεν εργάζεται. Παλιά, όταν πανηγύριζε, οι Σκουλιαριώτες έφιπποι ξεκινούσαν για την εκκλησία, όπου έστηναν χορό μετά τη θεία λειτουργία . Στην επιστροφή γινόταν αγώνας δρόμου με τα ζώα, για το ποιος θα αναγγείλει χαρμόσυνο γεγονός στο χωριό.

Από το 1965 και μετά, έγινε μια σειρά από επισκευαστικές εργασίες. Πρώτα ανακαινίσθηκε και αναφτιάχτηκε η σκεπή με ξύλα που έσυραν οι πιστοί από την Τσιούκα. Το 1968 έγινε το υπόστεγο στην είσοδο. Το 1978 ανοίχτηκε ο δρόμος μέχρι την εκκλησιά. Το 1994 υδροδοτήθηκε, δενδροφυτεύθηκε και περιφράχτηκε.

Δίπλα από την εκκλησία σώζεται ένα αιωνόβιο άγριο κυπαρίσσι, κοινώς «μιρτζιάν(ι)», που θεωρείται μνημείο της φύσης για την περιοχή, αφού το είδος αυτό δεν είναι πολύ διαδεδομένο στα μέρη μα και όπου συναντάται είναι θαμνώδους μορφής.

Η εκκλησία γιορτάζει στις 7 Ιουλίου.

ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ

Ενοριακός ναός στον οικισμό Αγία Κυριακή. Κτίσθηκε το 1858. Πίσω από το ιερό Βήμα υπάρχει κτιτορική επιγραφή: «1858 Μαΐου 28». Στο τέμπλο σώζονται μερικές πολύ αξιόλογες ιερές εικόνες, χρονολογημένες από το 1862, όπως των Τριών Ιεραρχών, του Τιμίου Προδρόμου, του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Αθανασίου, του Αγίου Δημητρίου και των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Το 1943, όταν το χωριό δέχτηκε την επιδρομή γερμανικού στρατιωτικού αποσπάσματος, η εκκλησία κάηκε, για να ξανακτισθεί πάνω στους αποτεφρωμένους τοίχους από τους ευλαβικούς κατοίκους. Μάλιστα, οι κάτοικοι της Αγίας Κυριακής κατόρθωσαν να διασώσουν τις φορητές εικόνες της εκκλησίας κατά την πυρπόληση από τους κατακτητές, αφού τις πήραν μαζί τους Και τις έκρυψαν σε παρακείμενες δασωμένες χαράδρες, για να τις επανατοποθετήσουν αργότερα στην φυσική τους θέση.

Πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου, αλλά και την πρώτη Κυριακή του Μαΐου, οπότε αναβιώνει το παραδοσιακό «κουρμπάνι» με τοπικούς χορούς και εκδηλώσεις.

ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ

Καινούργιο εξωκλήσι, κτισμένο στη δεκαετία του 1970. Στην ίδια θέση υπήρχε στα χρόνια της τουρκοκρατίας άλλο, που όμως ερειπώθηκε. Ξεχωρίζει από μακριά, πάνω σε μια κακοτράχαλη κόψη των Πιερίων, λίγο πιο κάτω από την κορφή Τσιούκα.

Λειτουργεί την πρώτη Κυριακή του Μαΐου, από οπού οι κάτοικοι μεταφέρουν στο χωριό την εικόνα του Αγίου και το «Φλάμπουρο» και αναβιώνουν το παραδοσιακό έθιμο «Κουρμπάνι».

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΤΣΑΝΟΥ

 

Κεντρικός ναός του χωριού. Κτίσθηκε το 1850. Είναι λιθόκτιστος και φέρει τοιχογραφίες σ’ ολόκληρη την εσωτερική επιφάνεια και στις εισόδους. Περικαλλής ναός που δεσπόζει στο κέντρο του χωριού, κάτω από βαθύσκιωτα πλατάνια. Δίπλα στο ναό, το 1910, κτίσθηκε το κωδωνοστάσιο με πελεκητή πέτρα. Το 1943 ο ναός κάηκε από τα γερμανικά κατοχικά στρατεύματα, αλλά το κωδωνοστάσιο έμεινε ανέπαφο. Μετά τη λήξη της εμπόλεμης κατάστασης, ξανακτίσθηκε πάνω στους εξωτερικούς τοίχους που είχαν διασωθεί από την πύρινη λαίλαπα της κατοχής. Γιορτάζει στις 6 Δεκεμβρίου.

Θρησκευτικό έθιμο της ενορίας του Παλαιογρατσάνου είναι η ακολουθία της «Βαπτίσεως». Κατά την ημέρα των Θεοφανείων, η τελετή δεν γινόταν μέσα στον ναό, αλλά στο αυλάκι του νερόμυλου, πιο πάνω από την πλατεία. Οι χριστιανοί «αγόραζαν» τις εικόνες και τον Σταυρό και με λατρευτικά τραγούδια έπαιρναν το δρόμο για το νερόμυλο για την τέλεση της ακολουθίας της βάπτισης. Στην επιστροφή, η ομάδα που μετέφερε τον Σταυρό γυρνούσε το χωριό από σπίτι σε σπίτι, για να καταλήξει στην πλατεία όπου στηνόταν χορός.

ΑΗ - ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΤΣΑΝΟΥ

Για την προέλευση της εκκλησίας, η κυρά—Βάγια, η «καλογριά», μάς εκμυστηρεύθηκε ότι κάποτε πήγε για νερό στην πηγή (νευριτάρι) στο μεγάλο ρέμα, όπου είδε ολοζώντανα ένα παπά κατεβαίνει προς το μέρος της. Μετά τον χαιρετισμό, τής είπε:

«Ξέρεις ποιός είμαι; Είμαι ο Αη—Γιάννης». Αυτό συνέβη τρεις φορές. Έτσι πείστηκε η Κυρά να ζητήσει τη βοήθεια των χωριανών να χτίσουν την εκκλησία.

Στα νοτιοανατολικά του ναού υπάρχει πηγή με αγίασμα, που όμως, τα τελευταία χρόνια, έχει σχεδόν χαθεί, γι’ αυτό και πρέπει να γίνει καλλιέργεια για να αναβλύσει ξανά το αγιασμένο νερό.

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΤΣΑΝΟΥ

Σε αρκετά μεγάλη απόσταση από το χωριό, στη θέση «Ανεμόμυλος», βρίσκεται ο ναΐσκος της Μεταμόρφωσης, που κτίσθηκε το 1980, επί ιερέως Παπαδημήτρη Ζαρούχα. Είναι ένα λιτό, σύγχρονο εξωκλήσι, περιτριγυρισμένο από το πευκόδασος των Πιερίων.

ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΤΣΑΝΟΥ

 

 

Ο Ιερός ναός Προφήτη Ηλία Παλαιογρατσάνου ανιστορήθη το έτος 1549, παρόντος του ιερομονάχου Μακαρίου. Είναι ναός μοναστηριακός, τον οποίο έκτισαν οι μοναχοί της Αγίας Τριάδας, με την προϋπόθεση να επεκτείνουν τα όρια της δικαιοδοσίας της Μονής ως την περιοχή αυτή. Τοιχογραφήθηκε από τον ιερομόναχο Θεοδόσιο, το μοναχό Δημήτριο και το λαϊκό Νεμά.

Η πρώτη ανιστορική βρίσκεται στο υπέρθυρο της εισοδου και αναφέρει:

«ΠΑΡΟΝΤΟΣ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΙΕΡΟ(ΜΟΝΑΧΟΥ)

ΑΝΙΣΤΟΡΗΘΗ Ο ΘΕΙΟΣ Κ(ΑΙ) ΠΑΝΣΕΠΤΟΣ ΝΑΟΣ

ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΕΝΔΟΞΟΥ ΠΡΟΦΗΤΟΥ ΗΛΙΟΥ, ΤΟΥ

ΘΕΣΒΙΤΟΥ ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ Κ(ΑΙ) ΕΞΟΔΟΥ ΤΩΝ

ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ.

ΕΝ ΕΤΕΙ ΖΝΔ ΕΝ ΜΗΝΙ ΜΑΙΟΥ».

ΑΓΙΟΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΤΣΑΝΟΥ

Καινούργιο εξωκλήσι, κτισμένο το 1980, στην τοποθεσία «Κατνά Αλώνια», στην είσοδο του χωριού.

Γιορτάζει στις 9 Νοεμβρίου.

ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΤΣΑΝΟΥ

Βορειοδυτικά του χωριού, πάνω σ’ ένα κατάφυτο λοφίσκο, βρίσκεται ο ναός της Παναγίας.

Σύμφωνα με την παράδοση, κτίσθηκε το 1750, αλλά καταστράφηκε —μάλλον από τους Τούρκους— και ξανακτίσθηκε εκ θεμελίων το 1910. Μέχρι να κτισθεί ο ενοριακός ναός του Αγίου Νικολάου, η Παναγία ήταν η κεντρική εκκλησία των πιστών και ευλαβών Παλαιογρατσανιτών.

Γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο.

ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΤΣΑΝΟΥ

 

Βορειοδυτικά του Παλαιογρατσάνου, σε μικρή απόσταση από τη διασταύρωση του χωριού, απέναντι από την τοποθεσία «Λιναριές», βρίσκεται το πετρόκτιστο εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου που χρονολογείται από το 1850. Η θέση του περίοπτη και το σκιώνουν γέρικες βελανιδιές, πιστοί και αιώνιοι σύντροφοι του. Γιορτάζει στις 2 Μαΐου.

ΑΓΙΟΙ ΘΕΟΔΩΡΟΙ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΤΣΑΝΟΥ

Ο ναός κτίσθηκε το 1925 με πρωτοβουλία της κυρά—Βάγιας, η οποία έχτισε και το ναό του Αη—Γιάννη στην Περιοχή «Γκουγκάκη». Είχε, μάλιστα, συμφωνήσει τους μαστόρους από το Βελβεντό, με πρωτομάστορα τον Κόλλια Ιωάννη (Ραμπατζάλα) οι οποίοι, αφού πήραν τα μισά χρήματα, έκτισαν το μισό ναό και σταμάτησαν. Έστειλε τότε τον ανιψιό της και ρώτησε τους μαστόρους «γιατί σταμάτησαν» κι εκείνοι τού απάντησαν «δεν έχουμε ψωμί να φάμε και δεν μπορούμε να δουλέψουμε». Το βράδυ, στον ύπνο της, παρουσιάσθηκε ο Άγιος και της είπε να δώσει και τα υπόλοιπα χρήματα. Έτσι κι έγινε. Ο ναός είναι αφιερωμένος στους Αγίους Θεοδώρους, τον Τήρωνα και τον Στρατηλάτη και γιορτάζει το πρώτο Σάββατο μετά την Καθαρή Δευτέρα.

ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΚΑΛΥΒΙΤΗΣ

Είναι σκαρφαλωμένος στην πλαγιά του Καμπανού, διπλά στο ρέμα της Αβουζιανής, πάνω από το δρόμο που ανηφορίζει προς το ΙΙαλαιογράτσανο. Κτίσθηκε πάνω στα ερείπια παλιάς, εντελώς κατεστραμμένης εκκλησίας, το 1986. Το καινούργιο εκκλησάκι είναι γνωστό στον πολύ κόσμο ως «τ’ Κουτσογιάνν(η) του ξωκλήσ( ι)».

Ο Όσιος Ιωάννης γεννήθηκε στην Πόλη στα 460 μ.Χ., από πλούσιους γονείς, γρήγορα, όμως, εγκατέλειψε τα πάντα και ακολούθησε την ασκητική ζωή. Όλα τα χρόνια που ασκήτευε, γονείς τον θεωρούσαν χαμένο και ποτέ δεν μπόρεσαν να μάθουν πού είναι, αναζητώντας τον παντού, πικραμένοι και απογοητευμένοι. Κάποτε ο Ιωάννης επέστρεψε στο σπίτι, χωρίς βέβαια δώσει γνωριμία στους γονείς του.

Ζήτησε, ως ζητιάνος, από τον πατέρα του να κατοικήσει στην αυλή του, σε μια καλύβα που θα έφτιαχνε. Ο καλοσυνάτος Ευτρόπαιος (πατέρας) διέταξε και οι υπηρέτες του «ούτω εποίησαν». Έτσι, λοιπόν, ο Όσιος ονομάσθηκε Καλυβίτης. Η γνωριμία με τους γονείς του, τα πολλά θαύματά του, πριν και μετά το θάνατό του, μέχρι και σήμερα, αναφέρονται στο συναξάρι του.

Γιορτάζει στις 15 Ιανουαρίου.

ΑΓΙΟΣ ΖΗΝΩΝ

Νεόκτιστη εκκλησία στην περιοχή της «Γαλανόβρυσης». Γιορτάζει στις 22 Ιουνίου. Την ανοικοδόμηση αποφάσισαν οι φέροντες το όνομα Ζήνων βελβεντινό, ενώ την ευθύνη και την φροντίδα ανέλαβε πενταμελής εκκλησιαστική επιτροπή.

ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ( ΑΒΟΥΖΙΑΝΗ)

Κάτω από τις πηγές του ρέματος «Αβουζιανή», κοντά στα εξωκλήσια των Αγίου Αθανασίου και Αγίου Ιωάννη του Καλυβίτη, βρίσκεται ο μικρός βυζαντινός ναός της Αγίας Παρασκευής. Στο ιερό σώζονται ξεθωριασμένες οι τοιχογραφίες της Πλατυτέρας, του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Σύμφωνα με τη γνώμη του αρχαιολόγου Σωτ. Κίσσα, οι τοιχογραφίες χρονολογούνται στον 14ο αιώνα. Ο ναός φαίνεται πως είχε κάποια σχέση με έναν βυζαντινό πύργο, τα ερείπια του οποίου σώζονται σήμερα λίγο παρακάτω, στη Θέση «Παλιόπυργος». Ο ναός ανακαινίσθηκε, κατά τη συνήθεια, στις αρχές του 20ου αιώνα, ενώ μέχρι τότε ήταν ερειπωμένος, άγνωστο για πόσο διάστημα, όπως μαρτυρούν σι ταλαιπωρημένες από τον ήλιο και τη βροχή τοιχογραφίες του, αλλά και η σύνδεση παλιών και νέων τοίχων.

ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ (ΠΛΑΚΕΣ)

Γραφικό εξωκλήσι στην τοποθεσία «Πλάκες». Παλιό —από την εποχή της τουρκοκρατίας— αχρονολόγητο, είναι γνωστό και ως Αγία Παρασκευή «τ’ Κλασή». Περιτριγυρισμένο από εύφορες ροδακινοκαλλιέργειες, σκεπασμένο από πυκνή βλάστηση, γίνεται αντιληπτό μόνο όταν το πλησιάσεις σε απόσταση αναπνοής . Τα τελευταία χρόνια έγινε γενική επισκευή και συντήρηση.

Η Αγία Παρασκευή ήταν η προστάτιδα των οφθαλμών, γι’ αυτό, όσοι υπέφεραν από πονόματο, μεταλάμβαναν κι άλειψαν τα πονεμένα βλέφαρα με λάδι από το καντήλι της.

Γιορτάζει στις 26 Ιουλίου.

ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ

Κτισμένος σε πανοραμική θέση, στο δρόμο προς το Παλαιογράτσανο. Σε παλιό μηναίο του Βελβεντού, αναφέρεται ότι κτίσθηκε εκκλησία Αγίου Αθανασίου το 1607. Πάνω στα ερείπια, προφανώς, αυτής της εκκλησίας, κτίσθηκε η σημερινή κατά τη δεκαετία του 1920. Γιορτάζει στις 18 Ιανουαρίου, οπότε αναβιώνει και το πατροπαράδοτο έθιμο της λουκανικοφαγίας. Σύμφωνα με την παράδοση, την μέρα του Αη—Θανάση οι Βελβεντινοί δοκίμαζαν για πρώτη φορά τα λουκάνικα που γέμιζαν τα Κόλιαντα και τα έψηναν εκεί ψηλά, στο εξωκλήσι, άλλοτε με χιόνια, με κρύο ή λιακάδα, αδιάλειπτα μέχρι τις μέρες μας.

ΑΗ - ΣΑΒΒΑΣ

Ανεγέρθηκε το 1967, στη θέση όπου προϋπήρχε από το 1930 προσκυνητάρι στη μνήμη του Αγίου. Τις εργασίες της ανέγερσης χρηματοδότησε ο Γ. Αντωνιάδης και οι οποίες ολοκληρώθηκαν με την συνεισφορά του Δ. Μπουντούλα. Πριν το 1930, υπήρχε κι άλλο προσκυνητάρι σε απόσταση 100 μέτρων πιο κάτω, μέσα σε αγρόκτημα, που όμως δεν είχε πρόσβαση από το δρόμο.

Αναφέρεται ότι στην εκκλησιά φυλασσόταν μια πολύ παλιά εικόνα που συμβόλιζε τον Άγιο Σάββα, που όμως, δυστυχώς, έχει κλαπεί.

Γιορτάζει στις 5 Δεκεμβρίου.

ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΗΜΟΝΑΣ

Παλιά, χαμηλή εκκλησία, Χτισμένη στα χρόνια της τουρκοκρατίας από τον Ιω. Τριψιγάλα. Βρίσκεται μεταξύ Μετοχιού και Αη—Λιά και διατηρείται μέχρι τις μέρες μας στην αρχική της μορφή. Επισκευάσθηκε το 1986.

Γιορτάζει στις 27 Ιουλίου, στη μνήμη του γιατρού και μεγαλομάρτυρα από τη Νικομήδεια, του Αγίου Παντελεήμονα.

ΑΓΙΟΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ

 

 

Ένα από τα νεότερα εξωκλήσια του Βελβεντού στην περιοχή «Καρυές». Εγκαινιάσθηκε την 12η Μαΐου 1968 από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Διονύσιο.

Ο Άγιος Νεκτάριος είναι ένας από τους πιο νέους Αγίους της Ορθοδοξης Εκκλησίας μας. Η μνήμη του τιμάται την 9η Νοεμβρίου, ημερομηνία κατά την οποία αναχώρησε προς Τον Κύριο.

ΑΗ - ΒΑΣΙΛΗΣ

Μικρό εκκλησάκι στην περιοχή «Καρυές», κτισμένο στα Τέλη του προηγούμενου αιώνα. Ανυψώθηκε και επεκτάθηκε το 1966 με εθελοντική εργασία. Η μόνη αξιόλογη εικόνα ήταν μια πολύ παλιά, που παρίστανε την Φιλοξενία του Αβραάμ και η οποία, δυστυχώς, έχει κλαπεί. Πίσω από το Άγιο Βήμα, περνά το Παλιό μονοπάτι για το Μοναστήρι, ενώ, δεξιότερα, βρίσκεται η «πέτρα του βασιλιά» με τους μύθους και τους θρύλους που κουβαλά μέχρι τις μέρες μας η λαϊκή παράδοση.

Γιορτάζει την Πρωτοχρονιά.

ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ

Αχρονολόγητο εξωκλήσι, κτισμένο στον πλατανώνα του πάνω μέρους του Συνοικισμού, δίπλα στον μύλο του Κοσμά. Στη δεκαετία του 1970 επισκευάσθηκε και προστέθηκε νάρθηκας. Η Αγία Βαρβάρα Θεωρείται προστάτιδα των παιδιών και γιορτάζει στις 4 Δεκεμβρίου.

ΑΝΑΛΗΨΗ ΣΤΟ Ρ'ΞΤΟΠΛΟΥ

Δεύτερη εκκλησία αφιερωμένη στην Ανάληψη του Κυρίου, κτισμένη στο πάνω μέρος του οικισμού της Καλλιθέας. Η λέξη Ρ’ξτόπλου, κατά μία εκδοχή, παράγεται από τις λέξεις ρίξε + όπλο. Επειδή, επί τουρκοκρατίας, απαγορεύονταν οι κωδωνοκρουσίες, όταν έφερναν στο χωριό ιερά λείψανα αγίων —και ιδίως του Αγίού Διονυσίου του εν Ολύμπω—για να πληροφορηθούν οι χωριανοί να βγουν να τα προϋπαντήσουν, έριχναν οι εκκλησιαστικοί επίτροποι ομοβροντίες όπλων από το μικρό εκείνο εκκλησάκι.

Η παράδοση αναφέρει ότι το 1907, την ημέρα της Ανάληψης, δεν λειτούργησε το ξωκλήσι στου Ρ’ξτόπλου. Το απόγευμα έβρεξε τόσο πολύ μ’ αποτέλεσμα να κατεβάσει ο Ξηρόλακκας, να σπάσει το ανάχωμα κάτω από την Ανάληψη και να πλημμυρίσει το Βελβεντό. Από τότε, κάθε χρόνο, λειτουργείται συνεχώς.

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΤΟ ΜΠΑΪΚΟ

Είναι κτισμένη στην έξοδο του «Θολόλακκα» προς τον Βελβεντινό κάμπο, σε μια πανέμορφη περιοχή. Χρονολογείται από τους βυζαντινούς χρόνους και εικάζεται ότι επικοινωνούσε με το Παλαίκαστρο. Τελευταία, την φροντίδα της ανέλαβε εκκλησιαστική επιτροπή. Προηγούμενοι εκκλησιάτορες ήταν ο Ν. Μπαχτσές και Δημήτριος 1. Ζανδές. Ανακαινίσθηκε τον Μάιο του 1992. Γιορτάζει το τρίτο δεκαήμερο του Μαΐου. Στο δεξιό Τμήμα του ιερού σώζεται τμήμα τοιχογραφίας που απεικονίζει τον τιμώμενο άγιο Νικόλαο.

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (ΤΣΙΤΣΙΡΙΚΗ)

Στην αριστερή όχθη του χειμάρρου «Ξηρόλακκα», μετά το τέλος των καλλιεργούμενων εκτάσεων και στην αρχή του παλιού πεζόδρομου που οδηγούσε από το Βελβεντό στο Καταφύγι, βρίσκεται το εξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου, σ’ ένα μικρό πευκοφυτεμένο πλάτωμα του βουνού.

ο ναός είναι σταυρεπίστεγος, κτίσμα των βυζαντινών χρόνων και που συνδέεται στη ζωή των πιστών με τον άλλο βυζαντινό ναό, ακριβώς στην απέναντι όχθη του χειμάρρου, αυτόν του Αγίου Νικολάου.

Και τα δύο μνημεία, σύμφωνα και με την προφορική παράδοση, έχουν σχέση με το «ΙΙαλαίκαστρο» που ορθώνεται πάνω από τους ναούς αυτούς και συγκεκριμένα σχετίζονται με την μοναδική πηγή πόσιμου νερού σ’ εκείνον τον τόπο, που σήμερα ονομάζεται «Βρύση τ’ Αη—Γιώργη».

Ο ναός είναι το μοναδικό βυζαντινό μνημείο αυτής της αρχιτεκτονικής μορφής που σώζεται στο Βελβεντό. Από τη διακόσμησή του, σήμερα σώζεται, σε κακή κατάσταση, μόνο η Πλατυτέρα, τοιχογραφία του 13ου αι. Κι αυτό γιατί ο ναός κάηκε στις 19 Δεκεμβρίου 1943 «υπό των κατακτητών Γερμανών», όπως μας πληροφορεί ο παπα—Χαρίσης Ασημόπουλος στις ανέκδοτες ενθυμήσεις του. Ανακαινίσθηκε, όπως μας πληροφορεί ο ίδιος, το 1955 με έρανο και προσωπική εργασία των κατοίκων. Το τέμπλο κατασκεύασε το 1957 ο ξυλουργός Νικόλαος Μπαχτσές και τις εικόνες του αγιογράφησε ο Χαρίσιος Τσιουκαρδάνης.

ΑΓΙΟΣ ΝΕΣΤΟΡΑΣ

Αχρονολόγητο φτωχό εκκλησάκι βορειοανατολικά του Αη—Μάρκου. Εικάζεται ότι κτίσθηκε την εποχή του Μεσοπολέμου (1920—1930). Γιορτάζει στις 27 Οκτωβρίου. Επιβάλλεται να γίνουν κάποιες επισκευαστικές εργασίες ώστε να διατηρηθεί.

ΖΩΟΔΟΧΟΣ ΠΗΓΗ

 

Μικρό εξωκλήσι στην ίδια περιοχή με την Ανάληψη. Γνωστή και ως Παναϋπούλα. Προεκτάθηκε πριν από χρόνια. Λειτουργεί την Παρασκευή Της Διακαινησίμου.

ΑΝΑΛΗΨΗ

Κτισμένη λίγο πιο πάνω από τον Άγιο Κωνσταντίνο. Το εσωτερικό φιλοτεχνήθηκε από τον ξυλουργό Ν. Μπαχτσέ. Στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο εκεί έβρισκαν καταφύγιο οι πιστοί.

Γιορτάζει Της Αναλήψεως.

ΑΓΙΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

Βρίσκεται στην περιοχή «Εκκλησιές», στην δεξιά όχθη του Ξηρόλακκα, κοντά στο «Ποδάρι». Κτίσθηκε από την οικογένεια Ι. Τσιουχάρα, τα παιδιά του οποίου είχαν φούρνο στη Ρουμανία και, θεωρώντας τον Άγιο ως προστάτη τους, έστειλαν χρήματα για το κτίσιμο της εκκλησίας. Κατά καιρούς αποτέλεσε καταφύγιο των πιστών και ιδιαίτερα κατά την περίοδο του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Ανακαινίσθηκε και επεκτάθηκε με νάρθηκα το 1990.

Γιορτάζει στις 21 Μαΐου.